sindirim sistemi

SİNDİRİM SİSTEMİ: Sindirim sistemi, ağızda başlar ve anus’ta biter. Ağıza gi­ren gıda, tükürükle ıslanır. Tükürüğü, şu tükürük bezleri salgılar: Kulağın önünde bulunan parotis bezi, çene açısının altın­daki submaksiller bez ve dil altında bu­lunan, sublingual bez. Tükürüğün için­de bulunan pityalin adlı bir enzim, dişle­rin iyice kesip ezdiği yiyeceklerle karışır ve nişastanın şekere dönüşmesini sağlar. Bu kimyasal olay çok önemli değildir ve tükürüğün gerçek görevi, gıdayı ıs­latmak ve böylece sindirim sistemi için­de kolayca kaymasını sağlamaktır. Tü­kürük salgısını sağlayan asıl faktör psi­kolojik olup, burada yiyecek maddesinin, kişinin koku, görme ve tat duyularını uyandırması gereklidir, çünkü kuru bir ağızda, gıda yeterince çiğnenip yutulamaz. Bundan ötürü, korku, endişe veya tiksinti hisleriyle yemek yemek veya dik­kat başka yerdeyken (örneğin, gazete okurken veya televizyon seyrederken) ye­mek yemek zordur. Yiyecekleri, ağızdan yemek borusuna geçerken, refleks yo­luyla glotis kapanır ve böylece gıdanın solunum yollarına girmesi önlenir. Bazı sinir sistemi hastalıklarında, yemek yer­ken gülünürse veya bilinç kayıplarında bu refleksin çalışmaması sonucu, yiye­cek veya içecekler solunum yoluna ka­çabilir. Bundan ötürü, baygm bir kişiye içecek verilmemelidir. Yemek borusu 250 mm. uzunlukta olup, yiyecekleri mideye doğru bir seri ritmik kasılmayla iter. Bu sayede baş aşağı duran bir kişi su içebilir. Mide suyu, içindeki hidroklorik asitten ötürü asit reaksiyonludur; bunun nedeni, mide enzimlerinin ancak asit ortamda görev yapabilmeleridir.

Ba­zı hazımsızlık vakalarım, mide asidite-sine bağlarlar ve gerçekten mide ülse­rinde, asit miktarı yükselir, ama;

a) Hidroklorik asitin tam yokluğunda da bazı kişiler hazımsızlıktan şikâyetçidir;

b) Ba­sit hazımsızlıkta midede duyulan ağrının asit artışına bağlı olduğu kanıtlanma­mıştır. Belladonna gibi ilaçlar, mide asiditesini etkilemeksizin, bu ağrıyı gide­rebilir.

Mide suyunun başlıca enzimi  pepsin’dir. Bu enzim, proteinlerin yıkı­mını sağlar. Mide sindirimi sona erince, yarı. sıvı haline gelen gıda, mide bitimin-deki bir delikten (pilor), incebarsağm ilk bölümü olan duodenum’a gelir. Bu­radaki aminoasitlere, kompleks karbon­hidratların (sükroz ve maltoz gibi disak-karidlerin) monosakkaridlere ve yağla­rın da yağ asitleri ve gliserole parçalan­masını sağlar.

İncebarsakta sindirime yardımcı diğer faktörler:

1. Safra: Yağların yıkılmasına yardım eder ve karaciğerce salgılanır. Safra ke­sesinde biriken safra, safra kanalından geçer ve bu kanalın, pankreas kanalıyla birleşmesi sonucu, pankreas salgılarıyla birlikte kısa bir yol izleyip, onikiparmak barsağına akar.
2. Pankreas suyu: Bunun içinde, yağla­rın yıkımına yarayan lipaz enzimi, kar­bonhidratları en uzak yapıtaşma yıkan amilaz enzimi, protein yıkımını sağlayan tripsin enzimi ve bir de sütü pıhtılaştı-ran madde vardır.
3. İncebarsağm son bölümündeki bakte­riler.
Sadece alkol doğrudan midede emi­lir. Bunun dışında, yenen herhangi bir madde, incebarsağm son bölümünde te­mel yapıtaşlarına yıkılmıştır: Proteinler, aminoasit haline; yağlar, yağ asitleri ve gliserol haline, nişasta ve şekerler de glikoz haline gelmiştir. Glikozun, kar­bonhidrat ve metabolizmasının son ürü­nü olması ve çok çabuk emilip enerji vermesi, onun enerji sağlayan başlıca maddelerden biri olduğu iddiasına yol açmıştır. Bu iddia, bilimsel olmakla bir­likte, normal kişilerin enerji eksikliği halleri doğru olamaz; bunlarda ancak psikolojik bitkinlik sözkonusudur.
Onikiparmak barsağı,, 250. mm. uzun­luğundadır ve jejunum’la. ileum ile de­vamlıdır. Ölümden sonra, jejunum ile ileum’un birlikte uzunluğu 6 metredir. Yaşarken bu barsakların uzunluğu, du­varlarının tonusuna göre değişir ve ba­zen 3 metre dahi olabilir. İleum sonun­da incebarsak, kalınbarsakla birleşir. Ka-lmbarsak, karın boşluğunun sağ alt bö­lümünde başlar ve çekum ve apendiks’ ten devam eder. Sağda yukarı doğru çı­kan kalınbağırsak bölümü, çıkan kolon adını alır, sola yönelir ve bu bölümü de transvers kolon diye adlandırılır. Solda aşağı inen kahnbarsak bölümü, inen ko­londu; ve bu sigmoid kolon, bundan son­ra da rektum (150 mm.) olur ve anus kanalı aracılığıyla, artık maddelerin dı­şarı atıldığı anus’la birleşir. Kalınbar-sakta yalnız su emilimi olur. İncebar­sakta ise, son ürünlerine yıkılmış olan yağlar, safra tuzlan, aminoasitler ve gli­koz emilir. Emilen yağlar, barsak villus’ larınm (parmaksı çıkıntılarının) lenf da­marlarına geçer ve buradan barsağı bo­şaltan lenfatik sisteme aktarılır ve göğüs lenf kanalı yoluyla pis kana karışır. Saf­ra tuzları, aminoasitler ve glikoz, portal toplardamar sistemi yoluyla karaciğere gider.

Gıda maddelerinin sindirim kanalını katetme hızı değişiktir. Genellikle, bir yemekten 2-3 saat sonra mide boşalır. İncebarsakta boşalma süresi ise 4 saat kadardır. Bîr yemekten 24 saat sonra, artıklar, dışarı atılmak üzere, rektum’da bulunur. Sindirim kanalı boyunca, yiye­cekler, kas duvarların seri halinde ka­sılma ve gevşemesiyle ilerler.

Bu sindi­rim hareketleri incebarsakta 3 tiptir:

1. Peristaltik: Barsak duvarı boyunca görülen, yavaş bir dalga hareketidir.
2. Segmentasyon: Duvarın belirli bölüm­lerinin almaşlı olarak kasılıp gevşeme-sidir.
3. Pandül hareketleri: Yemeklerin, sin­dirim kanalı içinde iyice karışmasını sağ­layan hareketlerdir.
Kalın barsaktaki hareketler daha faz­la, segmentasyon ve peristaltik’i andırır, fakat incebarsaktakinden daha yavaştır. Rektum, dışkılamanm hemen öncesi dı­şında, normalde boştur